Bron: Wichard Maassen
Bron: Wichard Maassen
Talloze keren liepen gevangenen van het station naar Kamp Amersfoort en vice versa. De twee à drie twee kilometer lange route is nu vastgelegd in een uitgeschreven wandeling langs plekken die herinneren aan de oorlog.
Achter het boekje dat van de tocht is gemaakt, met de titel Verloren vrijheid herwonnen, gaan vier instellingen schuil: Archief Eemland, Gilde Amersfoort, Oudheidkundige Vereniging Flehite en Stichting Herdenkingsstenen. Aanleiding voor het initiatief is de herdenking van 75 jaar bevrijding’ ,,Met het boekje houden we herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog levend en komen we tegemoet aan de wens van iedereen die deze bijzondere route een keer wil lopen’’, zegt Hans van Harten, secretaris van Gilde Amersfoort.
Als de omstandigheden dat weer toelaten, wil het gilde de wandeling in haar aanbod opnemen.
Vanuit het kamp werden duizenden gevangenen via de Kapelweg getransporteerd naar concentratiekampen in Duitsland. De grootste groep, bestaande uit ruim 1.400 gevangenen, marcheerde op 11 oktober 1944 naar het station. Daarvandaan voerde de trein hen af naar Neuengamme. Velen keerden niet terug.
Met het boekje houden we herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog levend
Hans van Harten, Gilde Amersfoort
In het boekje staat een foto van dit transport, dat is uitgegroeid tot hét beeld van Amersfoort in de oorlog en waarbij sinds 2017 jaarlijks wordt stilgestaan met de (stille) Tocht van vrees en hoop, tussen het kamp en het station. Schooldirecteur Honoré Blijdenstijn zag diverse keren vanuit zijn huis aan de Utrechtseweg 147 gevangenen voorbijkomen, zoals op 12 november 1944. Hij schreef erover in zijn dagboek, waaruit een aantal malen wordt geciteerd: ‘De rampzaligen waren totaal uitgeput. Voetje voor voetje sleepten zij zich voort, enkelen zelfs op klompen.’
Aan de Utrechtseweg, op nummer 99, woonde ook Israël (Isse) van Zuiden met zijn gezin. Hij had op de Varkensmarkt een winkel in dameskleding. De Joodse ondernemer werd al vroeg in de oorlog opgepakt, terwijl hij een op de winkeldeur gekalkt hakenkruis verwijderde. Van Zuiden belandde in het kamp en stierf daar op 15 mei 1942 door mishandeling. In de stoep voor zijn toenmalige woning is een herdenkingssteen aangebracht.
Van het station voert de wandeling langs een tiental historische locaties. Via de Barchman Wuytierslaan 40-42, waar de Duitsers op 5 februari 1945 twintig mannen doodschoten als vergelding voor een aanslag op het spoorwegemplacement, gaat de route naar de Heinsiuslaan. Het huis van de familie Bothe op nummer 12 was een bolwerk van verzet. Er werden onder meer valse bonkaarten gemaakt. Op de vliering verborgen zich geallieerde piloten.
Even verderop, aan de Regentesselaan 2, staat villa Mezzo Monte, die werd gevorderd door de Duitsers. Bewoner Theodore Willem Lodewijk van Heemstra was intussen actief voor het verzet — wat hij met de dood bekocht.
Memorabel zijn de woningen aan de Kapelweg 108 en 110, waarin Cilia Loots een privéschooltje annex kindertehuis had ondergebracht. Ze ving er ook Joodse kinderen op en stopte gevangenen op weg naar Kamp Amersfoort vol met boterhammen.
Op de hoek van de Appelweg en de Utrechtseweg passeren wandelaars een muur met kogelinslagen. Hier werden op 25 maart 1945 tien willekeurige gevangen gedood; een wraakactie voor de liquidatie van de ‘foute’ politieman Lutke Schipholt. Honoré Blijdenstijn hóórde het schieten: ‘Om tien voor half ’s morgens plotseling een doordringende, felle naratelende slag, gevolgd door enige geweerschoten (…) Toen ik er langs kwam, waren de lijken weg, maar tegenover het kazerne aan de voet van de tuinmuur van dr. Brester lagen grote plassen bloed.’
Het wandelboekje à 1,50 euro is verkrijgbaar in de Amersfoortse boekhandels.
